Tsunami näme? Nädip emele gelýär?

Tsunami Nädip emele gelýär? Tsunami Nädip emele gelýär? gurrun. Onun için, veýa, onun için, veýa, onun için, veýa, onun için, veýa, onun için, veýa. Onun için, veýa, onun için, veýa. Veya için, veýa,. onun için, veýa, onun için, veýa, onun için, veýa. Olmak onun için, veýa, onun için, veýa, onun için, veýa. Ruya onun için, veýa. Onun için, veýa, onun için, veýa. Oýle onun için, veýa, onun için. veýa, onun için, veýa, olmaz onun için. Veya, onun için, veýa, onun için, veýa. O zaman onun için, veya, onun için, veýa, onun için, veýa, Ruya onun için, veýa. Onun için, veýa, onun için, veýa. Oýle onun için, veýa, onun için. veýa, onun için, veýa, olmaz onun için. Veya, onun için, veýa, onun için, veýa. O zaman onun için, veya, onun için, veýa, onun için, veýa,

Tsunami – deňizlerde we ummanlarda, tebigy hadysalaryň netijesinde aşa köp energiýanyň döremegi esasynda emele gelýän  uzyn periodly tolkunlardyr. Ilkinji bolup gresiýaly taryhçy Tukidides “Peloponnes söweşleri” atly kitabynda suwasty ýer titremeleriniň tsunamini döredýändigi baradaky pikiri öňe sürdi. Ýapon dilinden terjime edilende port tolkuny diýen manysy bar. Bu söz ilkinji gezek 1986-njy ýylyň 15-nji iýunynda Ýaponýada ýaşaýan 21 müň adamyň ölümine sebäp bolan Uly Meiji Tsunamiden soňra, Ýaponýanyň Dünýä ýurtlaryndan kömek soranyndaky hatynda ýer alýar we şeýlelik bilen dünýä dillerine ornaşýar.

Iň köp nirelerde duş gelýär?

Tsunaminiň 80%-i  Ýuwaş ummanda bolup geçýär. Beýleki ummanlarda we deňizlerde tsunami seýrek bolýar.

Tsunami näme üçin bolup geçýär?

Tsunami ummanyň ýa-da deňziň düýbünde bolup geçýän  güýçli ýer titremeler, wulkanlaryň atylmagy, ýadro partlamalary, ägirt uly tupan, ýer süýşmeleri , meteor gaçmagy sebäpli bolup biler. Tsunamileriň köpüsi kenara ýakyn ýa-da uzakdaky bolup geçýän ýer titremeler sebäpli ýüze çykýar.

Sanlar arkaly tsunami

Tsunami tolkuny 50-60 metre ýetip biler. Bu bolsa ortaça 13 gatly ýaşaýyş jaýynyň ululygyna deňdir. Adatça, umman tolkunlarynyň tizligi sagatda 90 kilometre, tsunami wagtynda bolsa tolkunlaryň tizligi 1000 kilometre çenli ýetip biler. Bu san ýolagçy uçarynyň tizligine takmynan deňdir.

Tsunami wagtynda näme etmeli?

Köplenç weýran ediji tolkunlardan öň ummandan ýa-da deňizden gök gümmürdisiniň sesi  ýa-da uçaryň sesine meňzeýän ses eşidilýär. Mundan başga-da, tsunami ähtimallygy bolan sebitlerde ýer titremesi ýüze çykanda, kenarda bolup geçýän suwyň yza çekilmegi tsunaminiň habarçysy hasaplanýar. Mysal üçin, 2004-nji ýylda Hindi ummanynda emele gelen tsunamida, 10 ýaşly iňlis oglanjygy Tilli Smit suwlaryň yza çekilmeginiň tsunaminiň görkezijisi bolup biljekdigini bilýärdi we bu esasynda ýüzlerçe adamy  ölümden halas etdi.

  Elbetde, tsunami wagtynda edilmeli ilkinji zat derrew kenardan uzaklaşmakdyr. Kenardaky tsunamini synlamagyň ýerine , mümkin boldugyça  beýikde ýerleşýän sebitlere gitmeli. Kenara urýan tolkunlar tsunamini görmäge synanyşanlary aňsatlyk bilen alyp gider. Tsunami tolkunynda bir jandaryň hereket etmegi örän kyndyr. Gämide ýa-da deňizde bolanlar kenardan uzaklaşyp, açyk deňizlere gidip, tolkunyň täsirinden halas bolup  bilerler.

Çeşme: www.makaleler.com